Thứ Ba, 27 tháng 8, 2013

Thơ haiku - Tâm hồn nước Nhật

Thể thơ nào là tâm hồn nước Việt? Đó chắc chắn là thể thơ lục bát, hay xa hơn là song thất lục bát. Nếu chỉ nói thơ haiku thì bạn sẽ khó hình dung, nên tôi phải dùng cách so sánh: Thơ haiku với người Nhật cũng giống như thơ lục bát với người Việt vậy.

Có một bài haiku mà tôi vẫn nhớ, à thực ra là tôi chỉ nhớ đúng một bài nên nếu bạn nào theo dõi trang saromalang thường xuyên thì sẽ còn gặp bài này nhiều vì tôi chỉ nhớ mỗi bài này:

下駄洗う 音無し川や 五月晴れ
Geta arau, Oto nashi kawa ya, Satsukibare

Ở đây thì Satsuki là tháng năm âm lịch, viết là 五月 (Ngũ Nguyệt) nhưng không đọc là Go-gatsu mà đọc là Satsuki. Satsuki-bare là sự trong lành của tháng năm âm lịch, ở đây "bare" là biến âm của 晴れ hare nghĩa là trời trong lành (晴れる hareru).

Thơ haiku có quy tắc âm là 5-7-5 như trên, tuy nhiên có thể là 7-9-7 nữa. Để làm thơ hay thì phải có từ chỉ mùa, thời gian gọi là 季語 Kigo (Quý Ngữ), như mùa nào hay tháng mấy. Cũng có thể dùng miêu tả để ám chỉ, ví dụ như hoa anh đào nở thì chắc chắn là mùa xuân rồi. Ngoài ra phải có ngắt nữa, gọi là 切れ kire, tức là ngắt tứ thơ ra thành các câu riêng, ở trên chính là "や ya", từ này có tác dụng ngắt mạch thơ thành hai vế. Thơ haiku phải có một chỗ ngắt "kire" như thế.
"Kire" thường là: 「もがな」「し」「ぞ」「か」「よ」「せ」「れ」「つ」「ぬ」「へ」「ず」「いかに」「じ」「け」「らん」.

Thơ haiku cũng phải để là dư âm (余韻 Yoin = Dư vận / Dư vần). Và thơ haiku thể hiện sự tả thực khách quan (客観写生 Kyakkan Shasei = Khách Quan Tả Sinh) nên bạn phải tả chân sự vật, sự việc đúng như nó diễn ra.

Bạn nên nghiên cứu các bài thơ nổi danh và học các quy tắc thì có thể trở thành nhà thơ haiku được. Một số điều bạn nên làm:

  • Học nguyên lý thơ haiku, học các quy tắc và ví dụ nổi tiếng
  • Làm thật nhiều thơ haiku, tham gia các cuộc thi

Bạn phải đầu tư thời gian. Ngoài ra cần nói thêm là việc làm thơ haiku giúp bạn hiểu tiếng Nhật tốt hơn đấy. Vì bạn phải tìm hiểu, suy tư tìm ý thơ mà. Việc suy nghĩ là điều cơ bản khi học ngoại ngữ hay ngôn ngữ.

Asagao ya, Sora to katarau, Iro jiman

Dịch thơ haiku

Giờ tôi sẽ chuyển qua dịch thơ nhé. Vẫn là bài thơ haiku trên (tôi chỉ biết mỗi bài này mà!):

下駄洗う 音無し川や 五月晴れ
Geta arau, Oto nashi kawa ya, Satsukibare
Nghĩa đen: Rửa guốc, Dòng sông tĩnh lặng, Tháng năm trong lành

Nhưng dịch thơ ra haiku tiếng Việt thì đâu có gì hay. Giống như bạn làm thơ lục bát tiếng Nhật thôi, không phải là không thể, nhưng không có gì đặc sắc. Tôi sẽ dịch theo đúng thể thơ tiếng Việt như sau:

Sáng tháng năm lặng im như đá
Bến nước này rửa gá mang chân
*Gá: Guốc (từ cổ)
Takahashi thi sỹ thời cổ đại

Ngoài ra, tôi cũng chuyển một số ý tứ tiếng Việt thành thơ haiku cho nó hoành (bánh) tráng:

"Tiếng sấm giữa trời xanh"

Akibare ya
Inazuma hashiru
Raiden no nari

Dịch thơ:
Mùa thu xanh ngát mênh mang
Ầm vang tia chớp xé ngang bầu trời

Thơ lục bát Nguyễn Du

Bạn cần phải hiểu về thơ tiếng Việt trước khi học thơ haiku tiếng Nhật. Một ví dụ kinh điển là thơ của đại thi hào Nguyễn Du. Nhà thơ đã làm những vần thơ đẹp, trong sáng và trở thành kinh điển. Bạn cần chú ý cách miêu tả chân thực cũng như ngôn từ của nhà thơ. Nếu có thời gian, hãy chuyển các tứ thơ dưới đây thành haiku.

Cỏ non xanh rợn chân trời
Cảnh lê trắng điểm một vài bông hoa

Dưới trăng quyên đã gọi hè
Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông

Long lanh đáy nước in trời
Thành xây khói biếc non phơi bóng vàng

Tham khảo:
>> Bài cũ trên saromalang
>> 俳句 (Wikipedia) >> Haiku (Wikipedia tiếng Việt) >> 松尾芭蕉 >> 小林一茶

2 nhận xét: